Wat hebben een rioolwaterzuiveringsinstallatie en hout met elkaar te maken? In eerste instantie zou je deze twee zaken niet direct aan elkaar verbinden, maar als het aan Zeeger van de Koppel ligt, projectmanager bij Waterschap Vallei en Veluwe, wordt dat in de toekomst anders. Hout. Natuurlijk van Nu sprak met hem over de circulaire rioolwaterzuivering mét houten leidingbrug die nu wordt gebouwd in Terwolde.
Een van de taken van een waterschap is het zuiveren van rioolwater. Het rioolwater wordt gezuiverd in een rioolwaterzuiveringsinstallatie. Om te kunnen blijven voldoen aan de eisen is het belangrijk dat deze zuiveringen gemoderniseerd worden. Zo ook in Terwolde, met daarbij de aanvullende uitdaging om de rioolwaterzuiveringsinstallatie ‘circulair’ te ontwerpen, bouwen en beheren. Zeeger van de Koppel is als projectmanager verantwoordelijk voor de aansturing van het projectteam dat de bouw voorbereidt en uitvoering begeleidt.
Wat betekent ‘circulair’ als we het hebben over een rioolwaterzuiveringsinstallatie? En waar zijn jullie begonnen?
Onder circulair kun je ontzettend veel verstaan. Hier zijn wij gestart met het nemen van een besluit: We hebben bepaald dat circulair voor dit project bestaat uit kijken naar het materiaalgebruik, het energieverbruik en de biodiversiteit op het terrein; hoe de biodiversiteit op ons terrein van meerwaarde kan zijn voor de omgeving.
Bij elke stap hebben we ons gezond verstand gebruikt: Waarom doen we dit? Kunnen we het weglaten? Of is het nodig om te bouwen? En als het dan nodig is, kunnen we het dan van bestaande onderdelen voor elkaar krijgen? Moeten we het dan anders vormgeven? Kunnen we materialen een 2e leven geven? En zo probeer je het bestaande product op een originele manier te hergebruiken. En als het écht niet anders kan, dan pas niet gebruiken binnen het project, maar op een andere plek.
De zuiveringsinstallatie die hier stond kwam uit 1977. Toen werd er nog helemaal niet gewerkt vanuit circulariteit, maar ondanks dat hebben we best veel materialen kunnen hergebruiken en veel plussen kunnen realiseren. Zo is bijvoorbeeld de oude slibvergistingstank nu een nieuwe slibopslagtank geworden. We hebben oude aluminium onderdelen van de loopbrug van de voorbezinktank kunnen hergebruiken en ook het oude gebouw kan worden hergebruikt met een nieuwe functie.
Hoe hebben jullie afwegingen gemaakt tussen de verschillende opties?
In dit project hebben we met verschillende duurzaamheidsinstrumenten gewerkt. En ook waarden gesteld die ons hebben geholpen afwegingen te maken. We hadden in totaal 12 waarden als organisatie, waaronder bijvoorbeeld de beheerbaarheid van de installatie, de milieu-impact, maar ook de kosten. Dit hebben we in een trade-off matrix gezet en zo zijn we tot bepaalde keuzes gekomen. Deze aanpak is wel echt vernieuwend en we hebben bestaande werkwijze en processen hiermee willen doorbreken.
Kun je dit toelichten? ‘Bestaande processen doorbreken’?
Circulair denken is bijna een manier van leven. Het is een kunst om steeds eerst even een stapje terug te doen en af te vragen of het wel nodig is. En ook als je besloten hebt het anders te doen te zeggen ‘maar hoe kan het dan wel?’. In dit project hebben we het ‘circulaire denken’ ook binnen eigen organisatie moeten uitleggen, ondanks dat het de opdracht was om circulair te bouwen. Alle schakels moeten wel willen meedoen en die stappen durven zetten.
Vanuit ons bouwteam zijn we gestart met een aantal vragen, waardoor we anders zijn gaan kijken. En steeds als we ergens het antwoord kregen ‘dat kan niet’, stelden wij de vraag ‘maar hoe kan het dan wel?’ Uiteindelijk heeft dat onder andere geresulteerd in het willen bouwen met hout. En dat is een ander materiaal dan we gewend zijn voor zuiveringsinstallaties. Het heeft intern ook best wat overtuigingswerk gekost om een leidingbrug, dat een vitale functie heeft, toch in hout te bouwen. Maar het is gelukt! Gek eigenlijk, want binnen de waterwereld worden er al heel lang grote werken met hout gebouwd, dus het kan wel. Het was en is alleen binnen de zuiveringswereld niet een gewoonte.
Waarom was het nodig om mensen te overtuigen om met hout te bouwen?
Enerzijds omdat de leidingbrug een vitale functie heeft in de totale installatie. Zonder brug functioneert het niet. Dat moet dus goed zijn. En omdat het nooit eerder van hout is gebouwd, is het onbekend. En onbekend maakt onbemind. Maar uit onze analyse bleek dat hout de beste keuze was; het voldoet aan de prestatie-eisen en de milieu-impact is tientallen keer lager dan de andere alternatieven, zoals staal, en dan is de CO2opslag in hout nog niet eens meegenomen.
En anderzijds komt er bij tropisch hout ook veel emotie kijken. Bij velen was de eerste reactie dat we niet met tropisch hout moesten bouwen, omdat dat slecht was voor bos, dat we op deze manier bijdragen aan ontbossing, of dat het een slechte constructie zou opleveren. En elke keer zijn we dat gesprek aangegaan, hebben we uitleg gegeven over de principes van duurzaam bosbeheer; dat bos bos blijft, dat er gelet wordt op de arbeidsomstandigheden, dat er eerlijk loon wordt betaald, dat de omwonenden worden betrokken etc. Dat hout met FSC-keurmerk écht op orde is en bijdraagt aan een betere wereld. En natuurlijk zijn er punten waarop het beter kan. Maar waarom worden die vragen niet gesteld ten aanzien van het toepassen van staal? Dat komt toch ook uit regimes waar we onze vraagtekens bij kunnen stellen? Daar denken we dan eigenlijk niet eens over na.
Maar toen wij onze keuze gemaakt hadden, moest er nog een hoop worden uitgezocht en uitgewerkt. Want ondanks dat we een leidingbrug nooit eerder met hout hebben gebouwd, willen we als waterschap natuurlijk wel garanties. Dat maakt het best spannend. Gelukkig durfde onze aannemer Pannenkoek GWW het wel aan. En ADS Groep, dat normaal dit soort installaties in staal maakt, is gaan ontwerpen in hout. Hoe gaaf is dat! En vervolgens zijn we naar Hupkes-Wijma gegaan om de brug tot in detail te laten ontwerpen. Dat totaalpakket maakt het extra bijzonder.
En ook nu in het gebruik is het nieuw; hoe gaat bijvoorbeeld het samenspel tussen de stalen leidingen en de houten leidingbrug waar de leidingen op liggen? Staal zet uit bij warmte en hout krimpt, hoe werkt dat samen? We weten het nog niet. De eerste voortekenen zijn goed, we verwachten uiteraard ook dat het goed gaat, want dat is onderzocht. Maar je weet het pas, als je het bouwt.
Extra bijzonder? Wat is er nog dan nog meer bijzonder aan de leidingbrug?
Het is niet alleen van hout gebouwd, het is ook een modulair bouwconcept. Wij zien het als een opslag voor materialen in de toekomst. Door het modulair bouwen op een zuivering kun je namelijk makkelijk onderdelen aanpassen, hergebruiken of toevoegen. En de zuiveringsinstallaties zullen in de toekomst echt aangepast gaan worden op nieuwe zuiveringstechnieken waarmee ook microplastics en medicijnresten uit het water gefilterd moeten worden. Daar hebben wij alvast op voorgesorteerd. Groter maken, of nieuwe technieken toevoegen kan nu makkelijk, door met modules te werken.
Dat klinkt veelbelovend! Ben je ook echt zo positief over de toekomst of zie je vooral uitdagingen de komende tijd?
Ja, ik ben wel positief. Maar ik zie ook veel uitdagingen. Dat maakt die verandering juist zo nodig! En dat kan ook. Wij hebben het hier laten zien, als team. Dat wanneer je transparant bent, samenwerkt, buiten de gebaande paden durft te gaan en vooral belangrijk; met elkaar in verbinding blijft, er ontzettend veel mogelijk is!
Maar we zijn er nog niet. Als waterschap zullen we bijvoorbeeld ook verder moeten digitaliseren. Voordelen hiervan zijn dat we onze materialen voor de toekomst registreren (circulair denken), maar ook nu al kun je dan digitale aanvragen doen waardoor faalkosten verminderen en je onderhoudsgeschiedenis digitaal bijhouden helpt ook bij het optimaliseren, dat maakt het duurzamer.
En nu hebben we dit concept neergezet, maar ook dat moet wel blijven door ontwikkelen, meer toepassing van hergebruikte materialen, meer hout waar het kan, we moeten onszelf blijven afvragen ‘hoe kan het beter?’.
Zouden meer waterschappen zich moeten hardmaken voor het oplossen van de uitdagingen?
Ja, dat zou het proces versnellen. Veel waterschappen praten over onze brug. En eigenlijk is het heel raar dat er heel veel houten bruggen zijn in Nederland, maar binnen de rioolzuiveringswereld niet. We moeten goed met elkaar blijven nadenken over welke materialen we waar inzetten. Hout voor de leidingbrug kan heel goed, maar hout kan niet altijd overal worden toegepast. En we moeten niet alleen de financiële aspecten meenemen, maar ook de andere waarden die we met elkaar belangrijk vinden, zoals het milieu. Ik hoop dat we over 5-10 jaar niet meer de vraag stellen ‘Kunnen we het ook hergebruiken?’ Of ‘Kan het ook van een ander materiaal?’, ik hoop dat we dan de vraag aan elkaar stellen “Waarom gebruik je eigenlijk virgin materiaal?
Wat zou je tegen je collega’s willen zeggen die nog twijfelen om circulair te gaan bouwen met hout?
Kom kijken! Beeld doet veel meer dan woorden! Welke vooroordelen heb je? Ga kijken of je daar een gesprek over kan hebben met elkaar. Want dan blijkt; er kan heel veel wel. Je moet het gewoon doen!
Ook bij dit project is de oorspronkelijke weerstand overgeslagen in enthousiasme. Alle partijen zijn er nu heel trots op, en dat is heel gaaf om te zien!
Benieuwd naar de nieuwe kijk op bouwen van andere toonaangevende houtprofessionals?
