{{ showmenu }}

Biobased bouwen en het gebruik van houten producten wordt de norm

Finch Buildings ziet een wereld voor zich waarin gebouwen bijdragen aan het oplossen van het klimaatprobleem. Duurzaam wonen moet volgens hen beschikbaar worden voor iedereen. Het omlaag brengen van de hoeveelheid CO2 in onze atmosfeer en daarmee bijdragend aan het herstel van de balans op onze planeet. Alleen dan zijn we in staat om de grootst mogelijke impact te maken. We spraken Jurrian Knijtijzer, architect en oprichter van Finch Building, over deze visie, voorbeeldprojecten en de bouwwereld van later.

Hoe ziet de bouwwereld er over tien jaar uit? En welke rol speelt hout daarin?
“Een van de dingen die ik daar altijd over zeg is dat we over 10 jaar gaan vergaderen of we nog een gebouw van beton gaan maken. In tegenstelling tot wat we nu doen: vergaderen over een mogelijk houten gebouw. Dit komt omdat traditioneel bouwen enorm vervuilend is en we te maken gaan krijgen met een CO2-budget. Dat maakt dat biobased bouwen en het gebruik van houten producten de norm wordt. We gaan dus andere processen krijgen die ervoor zorgen dat je als opdrachtgever eerder in het traject keuzes moet maken voor een bouwmethodiek. Zo zal biobased bouwen vaak samengaan met conceptueel bouwen, en dit ook bepalend zijn voor de partij waarmee dit gebouwd gaat worden.

Hout als norm en conceptueel bouwen waarbij je eerder opzoek gaat naar partijen om mee te bouwen zijn wat mij betreft dus de ontwikkelingen die we in de Nederlandse bouw gaan zien.

“Probeer het wiel niet opnieuw uit te vinden.”

Klinkt alsof het door de nieuwe regelgeving bijna vanzelf zou moeten gaan, maar zijn er volgens jou nog stappen die we als branche moeten zetten om bouwen met hout meer te stimuleren? 
“Je vraagt het misschien aan de verkeerde persoon omdat ik hier al 10 jaar mee bezig ben, maar wij stellen ons systeem bijvoorbeeld steeds meer open voor architecten om mee te kunnen werken en dat soort zaken maken wel dat het voor heel veel architecten steeds makkelijker wordt om met hout en houten producten te bouwen.

Wat ik zie is dat veel aannemers het bijvoorbeeld ook nog moeilijk vinden om met hout te bouwen. Tegen hen zou ik willen zeggen: probeer het wiel niet opnieuw uit te vinden, omdat er al heel veel kennis is waar je makkelijk mee aan de slag kan. Dus laten we de bestaande kennis behouden en samen bouwen naar verbetering. Dat is niet heel iets engs of spannends, maar iets wat heel normaal is en op heel veel plekken in de wereld al gebeurd. Begin als eerste project ook niet aan een experimentele pilot, maar ga direct aan de slag met normale projecten. Zo kunnen we pas echt beginnen en het verschil laten zien als het gaat om bouwen met hout.

©Finch Buildings_Buiksloterham_Distelweg Amsterdam ©Kees Hummel Fotografie

“Architecten moet hout durven aankaarten bij hun opdrachtgevers.”

We hebben al 10 jaar vooruitgekeken, maar als we kijken naar de huidige bouwsector, wat zijn dan de drie grootste uitdagingen volgens jou?
“CO2-uitsoot en stikstof met name. Maar als 3e zou ik willen noemen dat de prijzen heel erg verschillen en handjes op de werkplaats zeldzaam zijn op dit moment. Dit gaat er samen ook weer voor zorgen dat we veel conceptueler en productgerichter gaan bouwen. Er is namelijk niet genoeg tijd om ieder project door een architect opnieuw te laten tekenen en dit door een grote groep mensen te laten uitwerken. Daar komt die product-manier van bouwen als oplossing naar voren zoals een modulair bouwsysteem. Deze kunnen gebouwd worden in de fabriek waardoor je heel snel en nauwkeurig hele projecten kan bouwen met veel minder mensen.”

 

Zouden meer architecten zich hard moeten maken voor het oplossen van deze uitdagingen?
“Ja, ik denk dat deze problematiek ook allemaal verband met elkaar houdt. Dus wat architecten kunnen doen is in plaats van zelf te gaan zoeken naar een oplossing, zich aan te sluiten bij partijen die dat al hebben gedaan. Partijen zijn bereid om samen te werken en zo samen sneller de klimaatdoelen te behalen. Maar ik denk ook dat architecten beter hun opdrachtgevers, investeerders, gemeenteambtenaren, aannemers en engineers allemaal moeten bevragen over bouwen met hout. Wij merken namelijk aan de andere kant van de tafel dat alle organen naar elkaar zit te wijzen en zeggen ‘ja maar die partij wil niet’. Dat schiet natuurlijk niet op. Architecten moet hout durven aankaarten bij hun opdrachtgevers zodat er meer over gepraat wordt.”

“Een houten huis kan bijdragen aan realisatie en gedragsverandering.”

Als er in hout gebouwd wordt, met welk voordeel kan dit dan volgens jou dan zowel zichtbaar als onzichtbaar toegepast worden, waar het kan?
Ik pas het graag toe door het hout te laten zien omdat dat bijdraagt aan het binnenklimaat maar ook aan de bewustwording. Maar het kan natuurlijk ook onzichtbaar ingezet worden om zo duurzaam maar ook vooral sneller te kunnen bouwen.

Er is in Japan onderzoek gedaan naar wat er gebeurt met mensen die voor een houten, betonnen of stalen muur staan. Daar kwam uit dat wij als mensen het rustigst worden van hout. Dat is toch te gek! En eigenlijk is het logisch dat we daar zo op reageren, want we komen zelf ook uit de natuur.

Ik hoorde ook over iemand die in een van onze houten woningen was gaan wonen zich veel bewuster was geworden van duurzaamheid, en daardoor ook duurzamer is gaan leven. Het is natuurlijk fantastisch dat een houten huis kan bijdragen aan die realisatie en gedragsverandering. 

©Finch Buildings_Buiksloterham_Distelweg Amsterdam ©Kees Hummel Fotografie

“Wij maken gebouwen die CO2 opslaan, terwijl elk ander gebouw CO2 uitstoot “

Je tikt al even een paar voordelen aan van bouwen met hout en het gebruik van houten producten, maar wat is nu het grootste verschil in het bouwproces tussen houtbouw en traditionele bouw?
Dan kom ik toch weer terug op de CO2-uitstoot. Wij maken gebouwen die CO2 opslaan, terwijl elk ander gebouw wat op een traditionele manier gebouwd wordt CO2 uitstoot ondanks het mega klimaatprobleem dat we hebben. Dat is het grootste verschil. Om een idee te geven: de beton industrie is de 3e grootste vervuiler ter wereld. Als je ter vergelijking China en Amerika neemt als grootste vervuilers dan zou beton als industrie het 3e land zijn qua uitstoot. Dat is gewoon gigantisch.

Hoe conservatief denk je dat de architecten in Nederland zijn?
Architecten zijn net mensen. Als je naar de normaalverdeling kijkt heb je altijd Early Adapters. Ik denk dat we nu zo’n beetje aan de Early Majority toe zijn. Er zijn namelijk veel architecten die zeggen ‘wij moeten toch ook wel echt eens iets met hout’. En er komt nog een hele groep achteraan die dat vanzelf gaan doen als ze moeten, maar niet als ze niet hoeven. Dus zoals ik zeg, het zijn net mensen.

Ik denk dat er ook nog heel veel partijen en architecten zijn die hout minder hoog op de agenda hebben staan. Maar ik heb heel veel haast met het klimaat, en daarom ook zo blij met campagnes als deze, het is namelijk echt een groot probleem.

 

Hoe zit dat met de volgende lichting architecten die er aan komt, en misschien nog in de schoolbanken zitten nu?
“Die zijn hier al een stuk meer mee bezig. De meeste mensen die graag bij ons willen werken zijn wel echt jongeren met klimaatverandering als motivatie. Als ik op onderwijsinstellingen kom zijn ze allemaal bezig met duurzaamheid. Dat was 10 jaar geleden nog niet zo. Toen was dat voor sommige een topic en nu voor bijna iedereen. Wat ook logisch is, want wij als jongere generatie hebben straks het meeste last van klimaatproblematiek.”

We zagen onlangs dat Finch Buildings een project in Buiksloterham heeft opgeleverd, jullie hoogste houtbouwproject tot nu toe! Kan je daar wat meer over vertellen?
“Ja dat is een project wat eigenlijk al in 2015 gestart is. We hebben toen een kavel gewonnen in de circulaire wijk Buiksloterham. Dat wonnen we onder andere omdat wij een gebouw wilden maken van hout wat helemaal uit modules bestaat en dus ook weer uit elkaar gehaald kan worden. Het heeft heel lang stilgelegen vanwege bezwaarprocedures. Maar sinds dat werd opgestart zijn we daar aan de slag gegaan met 22 appartementen en een commerciële ruimte op de begane grond. En dat in een dicht en stedelijk weefsel, wat best een uitdaging is omdat er ook flink omheen gebouwd werd. Juist dan is het leuk als je op een modulaire manier bouwt, want het gaat heel snel. Dat viel ook omwonenden op die ik heb gesproken. Die zeiden: ‘Elke week stond er weer een verdieping op, dat was wel anders dan de andere gebouwen die werden gebouwd in de omgeving’. Elke verdieping die er dan op kwam was ook meteen bijna af. Dat helpt enorm in de snelheid en overlastbeperking.”

©Finch Buildings_Buiksloterham_Distelweg Amsterdam ©Kees Hummel Fotografie

“We hebben de vloeren, de plafonds, de kolommen, de balken

en de liggers allemaal van hout gemaakt.”

Waren er ook nog andere uitdagingen tijdens dit project?
“Ik denk het toepassen van een betonnen kern in dit gebouw, vanwege de geringe breedte en grote hoogte, wat we liever niet doen. Maar dat was wel nodig op basis van de constructie en kosten, omdat het project al zo lang liep en dus ook steeds duurder werd. Waar wij toen achter kwamen is dat de aanhechting tussen beton en hout best een complexe is. Dus als wij de volgende keer weer met die 2 materialen moeten werken zou ik wel echt zo veel mogelijk hout gebruiken, echt alleen het minimale om het constructief correct te bouwen om te zorgen dat je minder van dat soort aansluitingen hoeft te maken. Dat is wel een van de lessen die we daar geleerd hebben.”

Wat maakt dat technisch dan zo complex?
“Het heeft te maken dat het 2 verschillende materialen zijn met dus verschillende eigenschappen zoals andere uitzettingcoëfficiënten, een andere manier van het bouwen, andere hoogtes en diktes en dat maakt dat het veel complexer is op allerlei verschillende aspecten.”

En het betaalbaar maken hoe zit dat?
“Dat is iets waar veel architecten mee worstelen: ‘Ik wil wel met hout bouwen en hout toepassen maar het wordt altijd zo duur.’ De reden dat ons dat altijd lukt is omdat wij modulair bouwen en dus seriematig bouwen. Je kunt je voorstellen dat als je iets één keer maakt, het altijd duurder is dan als je iets 100, 200 of 300 keer maakt. Voor vrije sector gebouwen lukt dat eigenlijk niet. Maar, voor sociale woningen of midden huur lukt dit ons wel en ik vind dat heel tof. Om juist voor díe sector houten gebouwen te maken. Dat ligt echt aan die schaal waardoor we de kosten kunnen drukken.”

Waar in het project in Buiksloterham is hout allemaal toegepast?
“We hebben de vloeren, de plafonds, de kolommen, de balken en de liggers allemaal van hout gemaakt. Daarnaast is ook de gevelbekleding van hout, zitten er houten deuren in én zijn de terrassen ook van hout!”

©Finch Buildings_Buiksloterham_Distelweg Amsterdam ©Kees Hummel Fotografie

“Als het gebouw straks grijs wordt, krijg je straks een heel gaaf groengrijs gebouw.”

Zit er nog een verschil in het type hout dat jullie per toepassing hebben gebruikt?
“Jazeker! Het constructieve hout bijvoorbeeld, wat echt gebruikt wordt om het gebouw overeind te houden, is allemaal vurenhout wat verlijmd wordt in verschillende richtingen of in dezelfde richting zodat het een bepaalde sterkte krijgt en constructief gebruikt kan worden. Op de gevel zit western red cedar, dat is een houtsoort die zich buiten in het Nederlandse klimaat heel lang goed houdt. Zodat je niet te veel onderhoud aan je houten gebouw hebt. En voor de dekdelen gebruiken we tropisch hardhout omdat ook dit goed blijft in het Nederlandse klimaat en omdat je daar goed overheen kan lopen.

Wat ook leuk is om te vertellen over het hout is dat we het hout aan de gevel van dit project natuurlijk laten vergrijzen. Normaal behandelen we hout dat buiten komt te hangen. Ik vind het zelf heel leuk dat dat hier gelukt is omdat we daarmee gaan zien hoe zo’n gebouw langzaam verouderd, dat heeft iets heel natuurlijks. Als mens verouderen we ook, dus dat is best iets wat je aan een gebouw mag zien zonder dat het lelijk hoeft te worden. We hebben het ook ontworpen met het idee dat het gaat vergrijzen. Het ziet er nu nog best rood- oranjeachtig uit op de foto’s en dat wordt uiteindelijk langzaam grijzer. Je ziet ook als je goed kijkt dat alle naden die in het gebouw zitten groen zijn gemaakt. Dat is nu nog niet zo mooi met dat oranje, maar als het gebouw straks grijs wordt wel, waardoor je straks een heel gaaf groengrijs gebouw krijgt. 

“Maar wat ik nu zie met het klimaatprobleem

zou ik het liefst de grote bulk in de bouw willen veranderen.”

Wanneer verwacht je dat we de verkleuring aan het gebouw kunnen bewonderen?
“Dat gaat heel snel, in het eerste jaar zal dat al zichtbaar worden. Maar er zullen ook een aantal plekken zijn waar dit een paar jaar gaat duren. Dat is ook wat het spannend maakt, want daar krijgt het gebouw een uniek uiterlijk van. Dan is hij aan de ene kant al verkleurd en aan de andere kant nog niet. Dat vind ik zelf het speciale aan een materiaal als hout maar ik kan mij voorstellen dat je als opdrachtgever ook kan zeggen maak het hout maar alvast grijs dan ziet het er al hetzelfde uit, of verf het maar dan houden we dat iedere vijf tot zeven jaar bij. Het is maar net wat je wil, maar dit maakt het project écht uniek.”

Welk gebouw/project staat nog op je wensenlijst om te realiseren of aan te passen?
“Dan wil je natuurlijk dat ik iets heel spectaculairs noem. Maar ik wil eigenlijk alle normale appartementengebouwen in Nederland bouwen met hout. Dus alles wat zo standaard en simpel mogelijk is: dat zou ik willen doen! Tuurlijk zou ik als architect zijnde een mooi musea willen bouwen. Maar wat ik nu zie met het klimaatprobleem zou ik het liefst de grote bulk in de bouw willen veranderen: bij wijze van het appartementencomplex bij iedereen om de hoek.

©Finch Buildings_Buiksloterham_Distelweg Amsterdam ©Kees Hummel Fotografie

Benieuwd naar de nieuwe kijk op bouwen van andere toonaangevende architecten en bouwers?

Nieuwe kijk op bouwen